एजेन्सी । स्वतन्त्रतापछि पहिलो पटक भारतले पाकिस्तानस्थित आफ्नो उच्चायोगको कमाण्ड एक महिलालाई सुम्पेको छ । गीतिका श्रीवास्तव, २००५ ब्याचको भारतीय विदेश सेवा (IFS)मा काम गर्ने अधिकारी, इस्लामाबादस्थित भारतीय उच्चायोगको चार्ज डी अफेयर्स (CDA) ताेकिएकी छिन्। गीतिका श्रीवास्तवले डा एम सुरेश कुमारको स्थान लिनेछिन्। सुरेश कुमारलाई दिल्ली फर्काइने तयारी गरिएकाे समाचारहरुमा जनाइएकाे छ ।
यद्यपि अहिले भारत र पाकिस्थानबीच कूटनीतिक सम्बन्ध सीमित छ । दुवै देशका उच्चायोगमा उच्चायुक्त छैनन् । उच्चायोगको जिम्मेवारी सहसचिव दर्जाका अधिकृत सीडीएलाई दिइएको छ । दुई देशबीच जारी कूटनीतिक संकटका बीच मोदी सरकारले इस्लामाबादस्थित भारतीय उच्चायोगको कमाण्ड एक महिला गीतिका श्रीवास्तवलाई सुम्पेको छ ।
गीतिका श्रीवास्तव हाल विदेश मन्त्रालयको मुख्यालयमा सहसचिवको रूपमा कार्यरत छिन् । २००७ र २००९ को बीचमा, गीतिका श्रीवास्तवले बेइजिङस्थित भारतीय दूतावासमा कनिष्ठ कूटनीतिज्ञको रूपमा काम गरिन्।
यसबाहेक उनले कोलकातास्थित क्षेत्रीय राहदानी कार्यालयमा पनि काम गरिसकेकी छिन् । गीतिका श्रीवास्तवले विदेश मन्त्रालयको हिन्द महासागर क्षेत्रीय डिभिजनमा निर्देशकको पद पनि सम्हालिसकेकी छिन्।
सन् १९४७ पछि पाकिस्तानमा भारतीय उच्चायोगको नेतृत्व पुरुष कर्मचारीले मात्रै गर्दै आइरहेकाेमा याे क्रम अहिले ताेडिएकाे छ । पाकिस्तानमा भारतीय मिशनका २२ प्रमुख कार्यरत रहे पनि उनीहरु सबै पुरुष रहेका थिए।
पाकिस्तानमा भारतका अन्तिम उच्चायुक्त अजय बिसारियाले जिम्मेवारी सम्हालेका थिए, तर २०१९ मा जब भारतले जम्मू कश्मीरबाट धारा ३७० खारेज गरेसँगै पाकिस्तानले उनलाई फिर्ता जान आदेश दिएकाे थियाे। इन्डियन एक्सप्रेसले पाकिस्तानमा यसअघि पनि महिला कूटनीतिज्ञहरू नियुक्त भइसकेका तर उनीहरूलाई कमाण्ड नदिइएको दाबी गरेकाे छ। गीतिकाले छिट्टै इस्लामावादको जिम्मेवारी सम्हाल्ने अपेक्षा गरिएको छ ।
पाकिस्तानले पनि नयाँ दिल्लीमा आफ्नो नयाँ सीडीए पनि नियुक्त गरेको छ। न्यूयोर्कस्थित संयुक्त राष्ट्र नियोगमा पाकिस्तानका कूटनीतिज्ञका रूपमा काम गरेका साद अहमद वाराइचलाई दिल्लीस्थित पाकिस्तानी उच्चायोगको जिम्मेवारी दिइएको छ । सलमान शरीफको स्थानमा साद अहमद आएका छन् । सरिफ गत महिना मात्रै इस्लामावाद फर्किएका थिए ।
CDA को भूमिका के छ?
कूटनीतिक सम्बन्धमा भियना कन्भेन्सन अनुसार, एक CDA दुई देशहरू बीचको निम्न स्तरको कूटनीतिक सम्बन्ध हो। राजदूतको अनुपस्थितिमा सीडीएले देशको जिम्मेवारी सम्हाल्छ। उदाहरणका लागि, अहिले भारत र पाकिस्तानमा एकअर्काको देशमा राजदूत छैनन्।
दुई देशबीचको कूटनीतिक कार्य तनावको समयमा सीडीएबाट गरिँदै आइएकाे छ ।
को हुन् गीतिका श्रीवास्तव ?
गीतिका श्रीवास्तव हाल विदेश मन्त्रालयको मुख्यालयमा सहसचिवको रूपमा कार्यरत विदेश सेवा अधिकारी हुन्। गीतिका श्रीवास्तव इन्डो-प्यासिफिक क्षेत्र डिभिजनको इन्चार्ज पनि भइकी छिन्। राज्य विभागको यो एकाइले ASEAN, IORA, FIPIC र इन्डो-प्यासिफिक क्षेत्रका अन्य निकायहरूको हेरचाह गर्छ। उनी सन् २००७ देखि २००९ सम्म चीनस्थित भारतीय दूतावासमा कार्यरत थिइन् ।
उनले कोलकाताको राहदानी कार्यालयमा पनि काम गरेकी छिन् । यस बाहेक, उनी MEA मा हिन्द महासागर क्षेत्र डिभिजनको प्रमुख पनि थिइन्।
भारत र पाकिस्तानबीचको कूटनीतिक सम्बन्धमा तनाव
अहिले भारत र पाकिस्तानबीच कूटनीतिक तनाव छ, जसको मुख्य कारण कश्मीरको मुद्दा हो । भारत र पाकिस्तानबीचको कूटनीतिक सम्बन्ध लामो समयदेखि तनावपूर्ण रहेको छ । सन् २०१६ मा भारत र पाकिस्तान दुवैले एकअर्काका कूटनीतिज्ञहरूलाई व्यक्तित्व गैर-ग्राटा घोषणा गरेका थिए।
सन् २०१८ मा भारत र पाकिस्तान दुवैले एकअर्कामाथि आफ्ना कूटनीतिज्ञहरूलाई उत्पीडन गरेको आरोप लगाएका थिए। भारत र पाकिस्तान सँधै एकअर्काका प्रतिद्वन्द्वी रहे पनि दुवै पक्षबाट नजिक आउने प्रयास पनि भइरहेको छ । खासगरी भारतमा भारतीय जनता पार्टीको राष्ट्रवादी सरकार बनेपछि पछिल्लो समय दुई देशबीचको दूरी बढे पनि सीमामा पनि दुई देशबीच तनाव बढेको छ । भारत सरकारले कश्मीर क्षेत्रकाे लागि बनाइएकाे धारा ३७० खारेज गरेपछि यो तनाव अझ बढेको छ ।
अगस्ट २०१९ मा केन्द्र सरकारले जम्मु कश्मीरको विशेष दर्जा खारेज गरेको थियो । यसपछि भारत र पाकिस्तानले कूटनीतिक सम्बन्धको स्तर घटाएको थियो । अर्थात् अहिले दुवै देशमा उच्चायुक्त नभएकाे अवस्था छ । यसपछि इस्लामावाद र दिल्लीमा रहेका पाकिस्तानी र भारतीय उच्चायोगको नेतृत्व आ–आफ्ना इन्चार्जले गरिरहेका छन् ।